چين و ايران، عقل سرد
و هيجان داغ
سيد عطاءالله مهاجراني
وقتي خودمان را در موقعيت ضعيف قرار داديم چين و روسيه فرصت براي كسب منافع پيدا مي‌كنند
اكنون كه حدود يك ماه از سفر بسيار مهم شي جين‌پينگ رهبر چين به عربستان گذشته است، شايد بتوانيم اندكي با تامل بيشتر به موضوع رابطه چين و ايران نگاه كنيم. وقتي رهبر چين در فرودگاه رياض بر سكوي استقبال قرار گرفت، ۲۱ توپ به نشانه خوشامد شليك شد. دود قرمز و زرد به رنگ پرچم چين فضاي مراسم استقبال را پوشانيد، همگي در زير چتر دود پرچم چين بودند! واكنش‌هايي كه از سوي ايران نسبت به سفر رييس‌جمهور چين به عربستان انجام شد، واكنش‌هايي سريع، نينديشيده و طبعا بدون اثر بوده و هست. چند نكته قابل تامل:
يكم: سفر رييس‌جمهور چين در سه سطح برنامه‌ريزي شده بود. ديدار رسمي از عربستان و امضاي بيش از 30 قرارداد مهم در حوزه‌هاي مختلف با دولت و بخش خصوصي عربستان. چين مهم‌ترين طرف قرارداد واردات نفت و گاز از عربستان است. به عبارت ديگر ۳۲ در صد نفت مورد نياز چين از كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس فراهم مي‌شود.
سطح دوم، برگزاري نخستين اجلاس مشترك چين با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس
سطح سوم، اجلاس چين با ۲۲ كشور عربي عضو اتحاديه عرب
دوم: چنين سفري با اهميت مركب و مضاعفي كه داشته و دارد، يك سفر توريستي يا تشريفاتي نيست! در مورد بيانيه‌هاي دوجانبه با عربستان و شوراي همكاري خليج فارس و عرب- ليگ بديهي است كه از پيش انديشيده‌اند و روي تك‌تك واژه‌ها و بند‌ها و كليت بيانيه‌ها و جهت آن توافق شده است.
سوم: بيانيه‌ها و لزوما سفر، نشانه روشن تغيير استراتژيك در سياست منطقه‌اي و بلكه جهاني چين است. چين به دلايل مختلفي كه از جمله آن مي‌تواند موضوع حساس و استراتژيك حاكميت تايوان براي چين باشد، تصميم گرفته است از كارت نيرومند خليج فارس در ابعاد مختلف استفاده كند. براي استفاده از اين كارت، از ايران فاصله گرفته و به عربستان و امارات و ديگر كشورهاي عربي نزديك شده است.
چهارم: واژگان و زبان بيانيه‌ها، در مورد توان هسته‌اي ايران، نقش ايران در تهديد امنيت منطقه‌اي، دفاع ايران از گروه‌هاي تروريستي (لابد منظورشان حزب‌الله و حوثي‌ها و حماس و جهاد اسلامي است!) توسعه توانايي نظامي ايران در صنايع موشكي و پهپادي، توصيه به ايران در همكاري با سازمان بين‌المللي انرژي اتمي، حمايت از ادعاي امارات نسبت به جزاير ايراني ابوموسي و تنب بزرگ و كوجك، حمايت از سياست عربستان در يمن و لبنان و سوريه و… تك‌تك اين مواضع، مواضعي نيست كه بدون انديشه و مقدمه صورت گرفته باشد و با گلايه ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور، توصيه به چين در جبران امور توسط كمال خرازي رييس شوراي راهبردي روابط خارجي يا تهديد يكي از نمايندگان محترم مجلس كه: «اگر چين رسما عذرخواهي نكند، موضوع تايوان را مطرح مي‌كنيم!» به قول خواجه عبدالله انصاري آن را كه ندادي چه دادي!
چين با «عقل سرد» مثال‌زدني‌اش، بر اساس منافع منطقه‌اي خود، مصلحت و منفعت بيشتر خود را در نزديكي به عربستان و شوراي همكاري و عرب- ليگ ديده است. ما مي‌بايست اين استراتژي را با دقت بررسي و علل و دلايل اين مواضع را درك كنيم، ببينيم چه راهكار‌هايي مي‌توانيم براي حمايت از مصالح و منافع ايران داشته باشيم.
اخيرا علي لاريجاني تعبير تامل‌انگيزي به كار برده بود: «سياستمداران براي تغيير شرايطند و نه توصيف شرايط.» مي‌خواهم بگويم با تاسف برخي سياستمداران ما در وصف شرايط هم اسب‌شان لنگ است تا چه رسد به تغيير شرايط. وقتي ما در موقعيت ضعيف، خودمان را قرار داديم و امكان انتخاب‌هاي خود را محدود يا محذوف كرديم، بديهي است كه چين و روسيه فرصت و زمينه بيشتري براي كسب منافع پيدا مي‌كنند يا مي‌توانند مصالح و منافع ايران را قرباني كسب منافع بيشتر در جبهه رقيبان ايران قرار دهند. فرانسوي‌ها اصطلاح معني‌دار «عقل سرد» را براي اعمال حاكميت و شيوه حكمراني به كار مي‌برند. ما به جاي «عقل سرد» كه چيني‌ها استاد كاربري‌اش هستند، از «هيجان داغ» استفاده مي‌كنيم. از شوراي راهبردي سياست خارجي همين انتظار مي‌رود كه در برابر سياست‌هاي راهبردي چين در منطقه از تعبير اخلاقي و عاطفي «جبران كردن» استفاده نكند.
چين از كدام بخش از مواضعش كه تماما منطبق بر مواضع عربستان و شوراي همكاري خليج فارس و عرب- ليگ بود، عقب‌نشيني خواهد كرد!؟ ما نياز داريم در درجه اول چرايي اتخاذ راهبرد جديد چين را كه از آن به چرخش استراتژيك يا نقطه عطف تعبير شده است، بشناسيم. ببينيم چرا چين به چنين موضعي رسيده است. سياست خارجي و روابط خارجي، جاي گلايه و توصيه اخلاقي و بدتر از آن تهديد نيست! از «هيجان داغ» كم كنيم و بر «عقل سرد» بيفزاييم. و در يك كلام: جهان سر به سر عبرت و حكمت است/ چرا بهره ما همه غفلت است!؟